Odpowiedzialność małżonka
za zobowiązania w przypadku pozostawania w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.
1. Kiedy konieczna jest zgoda małżonka na dokonanie czynności prawnej?
Czynności, które wymagają zgody małżonka reguluje art. 37 par. 1 kro, zgodnie z którym zgoda taka jest potrzebna do dokonania:
1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Powyższy katalog ma charakter zamknięty, co oznacza, że każda inna czynność nie wymieniona w nim, może być dokonana bez zgody małżonka.
Zgoda małżonka na dokonanie czynności może być wyrażona albo przed czynnością albo w jej trakcie. W przypadku zawierania umów, możliwe jest również udzielenie zgody już po zawarciu umowy (tzw. potwierdzenie). 1 Co ciekawe, nie ma zakreślonego żadnego terminu, w którym małżonek musiałby potwierdzić taką umowę. Taki termin może jednak wyznaczyć druga strona umowy.
2. Co w przypadku, w którym drugi małżonek nie udzieli zgody na dokonanie jednej z czynności wymienionej w powyższym katalogu?
W przypadku, w którym drugi z małżonków nie wyrazi zgody na dokonanie czynności (co może nastąpić nawet w formie dorozumianej), czynność ta będzie po prostu nieważna. Od tej zasady są jednak wyjątki. Zgodnie z art. 38 kro, jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem. Na gruncie tego przepisu można wyróżnić dwa przypadki, w których osoba trzecia rzeczywiście uzyska dane prawo, pomimo braku wyrażenia zgody przez małżonka:
1) wówczas gdy małżonek rozporządzi rzeczą ruchomą (tj. jakąkolwiek rzeczą niebędącą nieruchomością) i zdąży wydać ją już nabywcy.
Przykład: jeden z małżonków darował samochód i wydał go już nabywcy.
2) wówczas gdy małżonek rozporządził nieruchomością, a w księdze wieczystej nie było wpisanego drugiego małżonka – ten wyjątek wynika z tzw. rękojmi wiary ksiąg wieczystych. Oznacza to, że każdy ma prawo nabyć nieruchomość od osoby, która jest wpisana w księdze wieczystej, nawet wówczas gdyby okazało się, że nie jest ona defacto właścicielem.
Przykład: Małżonek był jako jedyny wpisany w księgę wieczystą pomimo, że właścicielką nieruchomości była również jego małżonka. Małżonek sprzedał nieruchomość osobie trzeciej, która nabyła nieruchomość w zaufaniu do treści księgi wieczystej.
Co ważne, na gruncie powyższych przykładów, nabywca skutecznie nabędzie czy to samochód czy nieruchomość tylko wówczas gdy, jest w dobrej wierze. Dobra wiara oznacza, że nabywca nie wie lub na podstawie towarzyszących transakcji okoliczności nie jest w stanie wiedzieć, że zbywca taki działa wbrew woli małżonka (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 października 1987 r., III CRN 286/87).
3. Znaczenie zgody małżonka w pozostałych przypadkach
Poza przedstawionym powyżej katalogiem przypadków, w których zgoda małżonka na dokonanie danej czynności jest potrzebna, co do reszty przypadków udzielnie takiej zgody przez drugiego z małżonków jest jedynie fakultatywne. Nie pozostaje ono jednak bez znaczenia, bowiem w przypadku jej udzielenia wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
Jeżeli zaś małżonek zaciągnął zobowiązanie bez tej fakultatywnej zgody drugiego małżonka, to wówczas wierzyciel może żądać jedynie zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę, z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich/własności przemysłowej/ praw twórcy, a także przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Taka sama sytuacja zaistnieje wówczas, gdy wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności (tj. zazwyczaj przed zawarciem małżeństwa) albo gdy dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków.
Wierzyciel nie będzie mógł więc bez udzielonej zgody drugiego małżonka na dokonanie czynności prawnej żądać zaspokojenia np. z domu należącego do obojga małżonków. Nie będzie również mógł zaspokoić się z udziału w nieruchomości wspólnej, który przypadłby małżonkowi w przypadku ustania wspólności majątkowej.
4. Kiedy ustanowienie rozdzielności majątkowej jest skuteczne wobec masy upadłości?
Ogłoszenie upadłości jednego z małżonków pozostającego w ustroju ustawowej wspólności majątkowej powoduje taki skutek, że cały majątek osobisty małżonka, a także majątek wspólny obu małżonków wejdzie w skład masy upadłości.
Zawarcie intercyzy jest więc dobrym rozwiązaniem, jeżeli jeden z małżonków chce złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Wówczas do masy upadłości wejdzie jedynie majątek osobisty małżonka i ewentualne udziały w majątku wspólnym np. we wspólnej nieruchomości.
Warto pamiętać, że o ile w każdym czasie małżonkowie mogą zawrzeć intercyzę, to jej zawarcie będzie skuteczne w stosunku do masy upadłości jedynie wówczas, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.
Rozdzielność majątkowa może być także ustanowiona przez sąd. Orzeczenie sądu w tym przedmiocie będzie skuteczne względem masy upadłości jedynie jeżeli złożymy wniosek o ogłoszenie upadłości po upływie roku od ustanowienia rozdzielności, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości.
