Co sprawdza sąd podczas postępowania o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Pierwszym krokiem do uzyskania statusu upadłego konsumenta jest wypełnienie i złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Dokument należy wypełnić starannie, podając wszystkie informacje zgodnie z prawdą. Najważniejszym elementem wniosku jest jego uzasadnienie, a więc wskazanie przyczyn niewypłacalności. Dłużnik musi mieć świadomość, że możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie jest dla każdego, a jedynie dla osób, które nie prowadzą działalności gospodarczej i które popadły w stan niewypłacalności, co oznacza, że zaistniała u nich niemożność regulowania zobowiązań pieniężnych wymagalnych, która trwa od co najmniej 3 miesięcy (art. 11 ust. 1a ustawy Prawo upadłościowe).
W celu uzasadnienia i uprawdopodobnienia przyczyny powstania kłopotów finansowych warto przygotować dowody w postaci dokumentów. Pomocne okażą się umowy, faktury, rachunki za leczenie, historia choroby, zeznania osób trzecich mogących potwierdzić zaistniałe okoliczności. Sąd dokładnie analizuje wszystkie dostarczone materiały. Ze względu na fakt, że dla sądu upadłościowego niezwykle ważna jest moralność płatnicza dłużnika, należy przedstawić także dowody potwierdzające, że podjął on próby negocjowania z wierzycielami, starając się rozwiązać swoje kłopoty finansowe. Większe szanse na upadłość i oddłużenie mają ci dłużnicy, którzy nie unikali odpowiedzialności za długi i szukali sposobów porozumienia z wierzycielami. W sądzie warto przedstawić dowody również na takie działania i pokazać choćby korespondencję prowadzoną z wierzycielami.
Uproszczenie zasad ogłoszenia upadłości konsumenckiej, czyli co zmieniło się z dniem 24 marca 2020 roku
Nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe, która weszła w życie 24 marca 2020 r. zmieniła nieco warunki ogłaszania upadłości konsumentów oraz możliwość ich oddłużenia. Wcześniej, tj. do dnia 24 marca 2020 r. sąd oddalał wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Oznaczało to, że doprowadzenie do niewypłacalności albo zwiększenie jej stopnia w sposób zawiniony (wina umyślna), stanowić mogło podstawę do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ponadto, podczas postępowania sąd analizował także sytuację dłużnika na przestrzeni ubiegłych 10 lat, sprawdzając, czy nie toczyło się już wobec niego postępowanie upadłościowe, czy zostały umorzone długi upadającego, czy może to postępowanie umorzono z jakichś przyczyn.
Celem wspomnianej wyżej nowelizacji było uproszczenie zasad ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Aktualnie wprowadzono m.in. rozdział oceny przesłanek merytorycznych upadłości konsumenckiej od przesłanek oddłużenia. Oznacza to, że na etapie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości sąd rozpoznaje wyłącznie podstawy do ogłoszenia upadłości, zaś przyczyna zadłużenia (np. czy powstało ono w sposób celowy bądź zawiniony) badana jest dopiero po ogłoszeniu upadłości, czyli na kolejnym etapie postępowania, tj. przy ustalaniu planu spłaty. Wniosek jest taki, że samo ogłoszenie upadłości jest obecnie łatwiejsze, gdyż wystarczy, że spełnione zostaną odpowiednie wymagania formalne. Natomiast trudniejsze może być osiągnięcie skutku w postaci oddłużenia.
Celowość, umyślność, rażące niedbalstwo
Jak wspomniano, analiza przyczyn powstania zadłużenia badana jest na dalszym etapie postępowania upadłościowego. Ustalenie, że doprowadzenie do niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopnia miało miejsce w sposób celowy, bądź że powstało umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa wywołuje dla upadłego pewne konsekwencje.
- Jeżeli upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, to sąd odmówi ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli (art. 49114a ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo upadłościowe). Wyjątkowo w takim przypadku do oddłużenia dojdzie, jeśli jest to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi (art. 49114a ust. 1 in fine ustawy Prawo upadłościowe),
- Jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie (lecz nie celowo) lub wskutek rażącego niedbalstwa, to plan spłaty wierzycieli nie może być krótszy niż 36 miesięcy ani dłuższy niż 84 miesiące (art. 49115 ust. 1a ustawy Prawo upadłościowe),
- W pozostałych przypadkach dojdzie do umorzenia zobowiązań upadłego na zasadach ogólnych. Będą to sytuacje, gdy do niewypłacalności doszło w sposób niezawiniony przez dłużnika. Wówczas w postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd m.in. określa, w jakim zakresie i okresie, zasadniczo nie dłuższym niż 36 miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania, które w postępowaniu upadłościowym zostałyby uznane na liście wierzytelności, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli (art. 49115 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo upadłościowe).
Za celowe doprowadzenie do niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopnia może być uznane trwonienie części składowych majątku dłużnika oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań. Trwonienie części składowych majątku rozumiane może być także jako wyzbywanie się ich w sposób niestaranny (niedbały, lekkomyślny), nieetyczny lub taki, który określić można jako marnowanie majątku.
Winę umyślną będzie można przypisać dłużnikowi, gdy zaciągnie kilka kredytów, wiedząc, że za chwilę straci źródło dochodu, a uzyskane w ten sposób środki przeniesie na osoby trzecie lub roztrwoni, a następnie złoży wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2016 r., sygn. akt VIII Gz 16/16, niepubl.).
Zakwalifikowanie zachowania dłużnika jako rażącego niedbalstwa uniemożliwiają przykładowo błędne informacje, na podstawie których dłużnik podejmował decyzję lub fakt, że do nieostrożnego zachowania dłużnik został zmuszony warunkami, w jakich działał albo czynnikami wewnętrznymi (np. wiek, choroba). Jako przykład rażącego niedbalstwa wskazuje się zachowanie dłużnika, który zaciąga kredyty znacznie przekraczające w chwili ich udzielania jego możliwości zarobkowe, w sytuacji braku perspektyw na poprawę aktualnej sytuacji. Wedle bowiem rozsądnej oceny winien liczyć się z tym, że w najbliższym czasie – bez dodatkowego zadłużenia – nie będzie w stanie obsłużyć swojego długu (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2016 r., sygn. akt VIII Gz 16/16, niepubl.).
Uwaga! Gdy w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, sąd również odmówi ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Tylko wyjątkowo wówczas do oddłużenia dojdzie, jeśli jest to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi (tak samo jak w przypadku, gdy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy).
